Ken je Heem 

Een rubriek van Heemkundekring ‘De Baronie van Cranendonck’ waarin aandacht wordt besteed aan de mensen, objecten en verhalen uit het verleden van de gemeente Cranendonck.

Rijksmonumenten: douanepalen van de ‘Admiraliteit op de Maze’ te Budel

In Nederland zijn voor zover bekend nog zeven van dergelijke palen over: één in Someren (-Heide), twee fragmenten in Bergeijk en maar liefst vijf in Budel. Niet voor niets staan deze dan ook op de Rijksmonumentenlijst. 

Beschrijving
De ‘grenspalen’ zijn zogenaamde douanepalen van de Admiraliteit ‘op de Maze’ (Maas) te Rotterdam. Ze zijn circa drie meter hoog en uitgevoerd in arduin (hardsteen uit de Ardennen). Ze zijn voorzien van het wapen van de Admiraliteit, namelijk twee gekruiste ankers en drie P’s, een afkorting van de spreuk van de Admiraliteit: ‘Pugno Pro Patria’, oftewel ‘ik vecht voor het vaderland’. Op het wapen van de Admiraliteit is dat van de Republiek der (zeven) Verenigde Nederlanden aangebracht: een schild met een klimmende leeuw met (zeven) pijlen, bovenop gedekt met een kroon.  

Admiraliteit
De Admiraliteitscolleges stammen uit de Tachtigjarige Oorlog. Van de vijf Admiraliteiten was die van Rotterdam de oudste van Holland. De Admiraliteit had als voornaamste taken de uitrusting van oorlogsschepen, bescherming van de handel en beveiliging van zee en rivieren, inning van de verschuldigde tarieven en rechtspraak in buit- en prijszaken. Na de Vrede van Münster kwam het noordelijk deel van het voormalige hertogdom Brabant, grofweg het huidige Noord-Brabant aan de Republiek der Verenigde Nederlanden. Aan de grenzen van de Republiek, onder andere hier in Staats-Brabant, gingen de Staten-Generaal in 1662, via de Admiraliteit op de Maas de in- en uitvoer onderwerpen aan een aparte heffing van konvoyen en licenten (in- en uitvoergelden). De Rotterdamse Admiraliteit fungeerde hier in Staats-Brabant dus als een soort belasting- of douanedienst. Daarvoor plaatste men langs de grenswegen naar onder meer het prinsbisdom Luik en de Spaanse Nederlanden deze hardstenen ‘douane’-palen en kreeg Budel een douanekantoor. De commiezen van de Admiraliteit hadden dragonders (ruiters) in dienst om bij deze palen van alle voerlieden met koopwaren, konvooi- en licentgelden te innen. Dit heeft tot ongeveer 1795 geduurd totdat met de inval van de Fransen een einde kwam aan de Republiek der Verenigde Nederlanden en de douanepalen geen dienst meer deden.

Locaties
Budel grensde in het zuiden aan het Prinsbisdom Luik en in het oosten aan Weert met Nederweert dat als onderdeel van het Overkwartier Gelre behoorde tot de Spaanse (later Oostenrijkse) Nederlanden. Aan de grenswegen in Budel naar bovengenoemde gebieden hebben vijf van zulke douanepalen gestaan. Vier langs grenswegen naar het Prinsbisdom Luik en één langs een grensweg naar de Spaanse Nederlanden.

Het gaat om vier originele palen uit 1662 en een replica:

1. Een in de Meemortel langs de grensweg naar Weert (Meemortel);

2. Een op de Toom langs de oude doorgangsweg van Budel naar Hamont-Achel en zo verder naar Pelt (Asbroekweg);

3. Een langs de oude grensweg van Budel via Budel-Schoot en Lozen naar Bocholt. In Budel-Schoot herinnert de Loozerdijk nog aan deze oude Grensweg (Stationsweg);

4. Een op d’n Ezel langs de oude weg van Budel naar Achel of vanaf Soerendonk via Gastel naar Achel (Bergbosweg);

5. Die aan ‘de Paolkes’ langs de oude grensovergang van Budel en Budel-Schoot naar Hamont is een replica (Zwarteweg).

Bijzonder is dat de in 1992 gemaakte replica, die het duidelijkste beeld geeft van de oorspronkelijke uitvoering van de palen, een kleine fout heeft: de leeuw van de Republiek mist daar in zijn klauwen de zeven pijlen. Maar daarmee hebben we dan ook weer iets extra unieks in het land. 

Lees het hele verhaal op onze website: heemkundekringcranendonck.nl en volg ons op Facebook, Instagram of Twitter.